Protagoras – Antik Çağda Bir Retorik Kuramcısı

Hazırlayanlar: Can Cengiz & Cem Yaşın

Seslendiren:Nazmiye Aksaya

İlgili Maddeler: Gorgias, İsokrates, Örtük Tasım, Dissoi Logoi,

En eski sofistlerden ve retorik kuramcılarından biri olan Protagoras, günümüzde Batı Trakya’da İskeçe kenti sınırları içinde kalan “Abdera”da, M.Ö. 480 yılında dünyaya gelmiştir.   Abdera, M.Ö. 5 yüzyılda, Abderalı olmasalar da ilkçağ felsefesinin ünlü düşünürlerinden ve Atomculuk felsefesini geliştirdiği varsayılan Leukippos ile öğrencisi Demokritos’un yaşadığı yer olarak tanınmıştır.  Protagoras da, burada, Leukippos’un öğrencisi olmuştur. Protagoras ile ilgili muhtelif kaynaklarda farklı anlatılar bulunmaktadır. Bunlardan biri de Dillon ve Gergel’in (2003: 6) anlattığı hikayedir. Bu hikayeye göre Protagoras, bir hamal olarak çalışırken Demokritos ile karşılaşır. Ondan ders aldıktan sonra felsefeyle ilgilenmeye başlar. Protagoras ilk tartışmalı argüman kavramını geliştiren kişidir. Para karşılığı retorik ve felsefe dersleri vermiştir.

Abdera’da dünyaya gelen Protagoras, en eski sofistlerden biridir. Bir retorik hocası olmanın dışında günümüz felsefi tartışmalarında önemli bir yeri vardır. Bir çok kaynakta relativizmin kurucusu olarak kabul edilmektedir. “İnsan her şeyin ölçüsüdür” deyişi, gerçeğin göreceliliği kabulü ile Platon’un idea kavramıyla zıt konumlanmıştır. Bilgilerimiz, nesneleri nasıl algıladığımıza göre şekillenir. Bu nedenle Protagoras bunları “doxa”lar (sanılar) olarak adlandırmaktadır. Her sanı onu duyumlayan için geçerlidir. Başka bir ifade ile nereden baktığımız ile ne gördüğümüz arasında ilişki vardır. Bu ilişki de yargılarımızı belirler. Protagoras’ın bilen özneye yüklediği bu anlam, insanı her şeyin merkezine yerleştirmesi ile birleşince aşağıdaki ifade oluşur:

İnsan bütün şeylerin ölçüsüdür: oldukları şeylerin, ne olduklarının, olmadıkları şeylerin, ne olmadıklarının ölçüsüdür.

(Man is the measure of all things: of the things that are, that they are, of the things that are not, that they are not.)

Herrick’in (2005: 37) belirttiğine göre “Protagoras Kuzey Yunanistan’da bulunan Abdera’dan Atina’ya, Gorgias’dan yirmi yıl önce, M.Ö. 450 yılında gelmiştir. Protagoras, sürgün edildiği ve öldüğü M.Ö.410 yılına kadar yaklaşık kırk yıl faal durumda bulunmuştur. “Romilly’ye (1992: 2) göre Protagoras, 443 yılında, Atinalı komutan ve devlet adamı Perikles ile bir araya gelmiştir.  Guthrie’ye göre Protagoras, Perikles ile arkadaş olmuş ve danışmanlığını yapmıştır. Protagoras, Perikles’le olan ilişkisi nedeniyle bir pan-Helenistik koloni olan Güney İtalya’daki Thurii’nin anayasasını hazırlamak ile görevlendirilmiştir. (O’Grady, 2008: 36)

“Sofistler diyalektik metodu (Yunancası: dialektike) eğitimlerinde veya bir önerme ile ilgili lehte ve aleyhte argüman geliştirmekte kullandılar. Bu yaklaşım, öğrencilere bir durumun diğer tarafını düşünmeyi öğretmekteydi ve Protagoras “kötü bir durumu daha iyiye çevirmeyi” öğretmekle övünürdü.”  (Herrick, 2005: 37) r çok kaynak Dissoi Logoi (Zıt Argümanlar) kavramının Protagoras tarafından geliştirildiğini ve sofistlerin eğitiminin bir parçası olduğunu kabul etmektedir. Protagoras’a göre logos (veya argüman) karşı- logos veya karşı argüman ile birlikte düşünülmelidir . “Protagoras her sorunun iki tarafı olduğunu ve öğrencilerine her iki tarafı da savunmayı öğrettiğini iddia etmiştir.” (Sloane, 2010: 210) Kennedy (1963: 31) “Dissoi Logoi” kavramının arkasında, Protagoras ve Gorgias gibi sofistlerin mutlak gerçekliği reddetmelerinin yattığını;  bir konunun hem basit gerçekliği hem de olasılıklarından çıkarılmış ilgili gerçekliklerin ele alınması ile, argumantasyonun iki tarafının keskin bir kılıca dönüşeceğini ve kötü durumun daha iyi durum halini alacağını ifade etmiştir.

Protagoras’ın retorik eğitiminde ilk defa geliştirdiklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Fiilleri zamanına göre düzenlemek,
• Doğru zamanın gücünün (Kairos) farkına varmak,
• Tartışmada iddiaların düzenlenmesi,
• Argümanın sunumunda sofistik incelikleri sağlamak. (Dillon ve Gergel, 2003: 3)

Protagoras, kişisel sorunlar kadar siyasal konularda da akıl yürütmek ile ilgili oldukça pratik yaklaşımları öğretmekle biliniyordu. Protagoras, herhangi birisini, iyi bir yurttaş ve hatta başarılı bir siyasetçi olacak şekilde, para karşılığında yetiştirebileceğini ilan etmişti. ’e (2008, 37) göre Protagoras’ın agnostik yaklaşımı onun Atina’dan ayrılmasına sebep oldu. Küçük bir gemi ile Ege’de seyahat ederken gemisi battı. Muhtelif kaynaklara göre Protagoras M.Ö. 420 yılında boğularak hayatını kaybetti.

Kaynakça

de Romilly, Jaqueline (1992). The Great Sophists In Periclean Athens. Trans. Janet Lloyd. Oxford: The Clarendon Press.

Dillon, J. M., & Gergel, T. (2003). The Greek Sophists. London: Penguin.

Guthrie, W. K. C. (1971). The Sophists. London: Cambridge University Press.

Herrick, J. A. (2005). The history and theory of rhetoric: An introduction. Boston: Allyn and Beacon.

Kennedy, George (1963). The Art Of Persuasion In Greece. Princeton: Princeton University Press.

O’Grady, P. F. (2008). The sophists: An introduction. London: Duckworth.

Sloane, T. O. (2010). Encyclopedia of rhetoric. Oxford: Oxford University Press.

Zilioli, U. (2016). Protagoras and the challenge of relativism: Plato’s subtlest enemy. London: Routledge.