Robot Gazetecilik

Yazar: Feyyaz Fırat

(Bu ansiklopedi maddesi Feyyaz Fırat’ın ‘‘İnternet Haberciliğinde Yapay Zeka Teknolojisi Kullanımı: Robot Gazetecilik’’ başlıklı Yüksek Lisans tez çalışmasından türetilmiştir.)

Robot gazetecilik, spor, hava durumu, ekonomi, doğal afet ve adli türdeki haber metinlerinin herhangi bir gazeteci müdahalesi olmadan verilere dayanarak algoritmalar tarafından yazılması ve otomatik olarak haber sitesinde yayımlanması anlamına gelmektedir (Latar, 2015: 72). Bu habercilik türü, genel olarak, algoritmik gazetecilik, robot gazetecilik, bilgisayarlı gazetecilik, yazılım türevli gazetecilik ve otomatize gazetecilik gibi çeşitli kavramlarla ifade edilmektedir.

Robot gazetecilik pratiğinin ilk olarak hangi ülkede ve hangi tarihte başladığı net olmamakla beraber, yaklaşık 10 yıl gibi kısa sayılabilecek bir geçmişe sahiptir. Özellikle Amerika ve İngiltere gibi ülkelerdeki büyük haber kuruluşları robot gazetecilik pratiğini benimsemiştir. Robot gazetecilik pratiğini benimseyen öncü haber kuruluşlarına Associated Press haber ajansı, Forbes Medya, Yahoo ve Los Angeles Times gazeteleri örnek gösterilebilir. Haber metinlerinin üretim süreçlerinde algoritmalardan yararlan bu haber kuruluşları, Amerika’nın ve aynı zamanda dünyanın da en büyük haber kuruluşları arasında bulunmaktadır.

Robot gazetecilik pratiği temel olarak yapay zekanın alt dalı olan doğal dil üretim teknolojisine dayanmaktadır. Doğal dil üretimi (DDÜ), belirli bilgilere ve veri setlerine dayanarak anlaşılır uzun metinler üretebilen/yazan sistemlerin tasarlanmasıyla ilgilenen yapay zekanın alt çalışma alanlarından biridir. Doğal dil üretim sistemleri, dilin gramatik, söz dizimsel bilgisini, üretilmek istenen metni yazacak olan programlara entegre ederek çeşitli belgeler hazırlanmasını, raporlar oluşturulmasını, açıklamalar ve yardım mesajlarını otomatik olarak bir bilgisayar aracılığıyla sunulmasını sağlar (Reiter ve Dale, 1997:57).

Narrative Science, Automated Insights, Yseop, Arria gibi bilişim firmaları doğal dil üretimi teknolojisi anlamında önemli gelişmeler kaydetmekte (Van Der Kaa ve Krahmer, 2014; Narin, 2017), Associated Press, Forbes Medya, Yahoo gibi haber kuruluşlarına robot gazetecilik anlamında hizmet sunmaktadır.

Algoritmaların haber metinlerini oluşturması belirli aşamaları içermektedir. Bu aşamalar, haberlerin türüne göre farklılık göstermektedir. Söz gelimi spor, hava durumu, doğal afet, adli ve finans türündeki haberler için farklı algoritmalar gerekmektedir. Algoritmaların genel olarak haber metinlerini oluşturabilmesi için, haberle ilgili birtakım verilere erişmesi gerekmektedir. Bunlar, haberin 5N 1K’sı olarak da bilinen, ne, nerede, ne zaman, nasıl, niçin, kim gibi soruların yanıtı olan bilgilerdir. Diakopolus’a göre (2014) algoritmaların bir haberi oluşturma süreci şu aşamalardan oluşmaktadır; (1) verilerin çekilmesi, (2) verilerin haber değeri olup olmadığının hesaplanması, (3) uygun verilerin saptanarak önceliklendirilmesi (4) uygun verilerin haberle ilişkilendirilmesi (5) haber metninin oluşturulması (6) haber sitesinde yayınlanması.

Robot gazeteciliği benimseyen Amerika’daki büyük haber kuruluşlarına hizmet sunan bilişim şirketlerinin başında ‘Narrative Science’ ve ‘Automated Insights’ gelmektedir (Dörr, 2015). 2010 yılında kurulan Narrative Science şirketi, Quill adlı doğal dil üretimi yazılımını 2011 yılında hayata geçirmiş ve 7 farklı yatırımcıdan 32.4 milyon dolarlık bir yatırım almıştır. Yaklaşık 80 çalışanı bulunan firma, spor ve finans haberlerinin üretiminde başta ekonomi dergisi Forbes olmak üzere pek çok haber kuruluşuna hizmet vermektedir (Dörr, 2015). Automated Insights 2007 yılında Amerika’da kurulmuş, 2014 yılında ise doğal dil üretimi yazılımı olan Wordsmith’i geliştirmiştir. Finans haberlerinin üretiminde Associated Press haber ajansına, spor haberlerinin üretiminde ise Yahoo’ya hizmet vermektedir (Dörr, 2015).

AP, 2015 yılının Ocak ayında haber metinlerinin oluşturulmasında yapay zeka teknolojisinden yani algoritmalardan yararlanmaya başladığını açıklamıştır (Radcliffe, 2016). Robot gazetecilik pratiği, özellikle ekonomi haberlerinin üretiminde kullanılmış ve böylece AP gazetecilerinin yaptığı işin önemli bir bölümü ‘algoritmalara’ devredilmiştir. Amerika’nın her bir çeyrek sonucunda ortaya çıkan ekonomik verilerini haber metinlerine dönüştürmede algoritmalar son derece faydalı olmaktadır. Zira, verilere dayanarak anlık olarak toplam 3.000 haber metni yazan robot gazetecilerin, bir gazetecinin yazabileceğinden 10 kat daha fazla haber yazdığı ifade edilmiştir (Radcliffe, 2016).

Uzun yıllardır, pek çok finans şirketi için ekonomik öngörüler yayınlayan Forbes, yoğun çalışma temposu ve işgücünün yetersiz kalmasıyla ekonomik tahminlerle ilgili analizlerin yazılmasında ve ekonomi haberlerinin üretilmesinde algoritmalardan yararlanmaya başlamıştır. Quill adlı yazılım 5 binden fazla şirket için ekonomik öngörülerde bulunan raporları ‘tek başına’ hazırlamaktadır. Her ne kadar yazılım tarafından üretilen finansal analizler ve haberler editör kontrolünden geçse de, yakın bir gelecekte editör kontrolüne gerek kalmayacağı ifade edilmektedir.

Yahoo, özellikle, Fantazi Futbol Ligi olarak bilinen, dünyada milyonlarca abonesi ve kullanıcısı bulunan sanal futbol ligi oyunu için içerik üretilmesi anlamında Automated Insights adlı bilişim şirketiyle birlikte çalışmakta, şirketin Wordsmith adlı yazılımından yararlanmaktadır (Fınley, 2015) Algoritmalar, sanal futbol liginde gerçekleşen maçların sonuçlarıyla ilgili haber metinlerini anlık olarak yazıp kullanıcılara sunmaktadır.

LA Times adına çalışan gazeteci ve aynı zamanda programcı olan Ken Schwencke tarafından oluşturulan Quake bot adlı yazılım, Kaliforniya’da gerçekleşen depremlerle ilgili anlık verileri Amerikan Ulusal Deprem Ajansı’nın sayfasından çekerek haber metnine dönüştürmekte ve Gazete’nin sayfasında ‘anlık’ olarak son dakika haberi olarak yayınlamaktadır (Taibi, 2014). Bu noktada, LA Times’ın, robot gazetecilik anlamında herhangi bir bilişim şirketinden hizmet almadığı, bunun yerine yazılımcı istihdam etmektedir.

LA Times’ın algoritmalardan yararlandığı diğer bir haber türü ise adli haberlerdir. Kaliforniya eyaletinde meydana gelen, intihar, cinayet gibi adli olaylara ait verilerin anlık olarak uzun haber metinlerine dönüştürülmesi anlamında da Gazete, robot gazetecilik pratiğini benimsemiştir (Rutkin, 2014). Böylece, son dakika gelişmeleri bir gazeteciden çok daha hızlı bir şekilde haber metnini yazan ve haber sitesinde paylaşan algoritmalar tarafından anlık olarak sunularak okuyuculara iletilebilmektedir.

Bu noktada akla İnternet haber metinlerinin oluşturulması sürecinde robot gazetecilik pratiğinin haber kuruluşları tarafından neden benimsendiği sorusu gelebilir. Sorunun cevabı, İnternet haberciliğinin kendisinde saklıdır: İnternet haberciliğinin hıza olan gereksinimi ve İnternet haber sektöründe yaşanan ekonomik daralma. Bucher (2017), büyük haber kuruluşlarının İnternet haberciliğinde yaşamakta oldukları ekonomik buhranı aşmada, haber metni üretim şekli olan robot gazeteciliği daha ekonomik olduğu için ‘kurtarıcı’ olarak gördüklerini ifade etmektedir. Diğer yandan, medya kuruluşları, algoritmaların uzun haber metinlerini bir gazeteciye kıyasla çok daha hızlı (anlık olarak) oluşturabilmelerinden dolayı robot gazetecilik pratiğini tercih etmektedir. Yeni nesil bir habercilik anlayışı olarak robot gazetecilik günümüzde giderek yaygınlaşmakta (Bucher, 2017), hız ve özellikle ekonomik olma gibi bir dizi avantajından dolayı büyük haber kuruluşları tarafından benimsenmektedir.

Tekno-iyimser bakış açısına göre robot gazetecilik pratiğinin haber kuruluşlarına, gazetecilere, gazetecilik mesleğine ve okuyuculara sunduğu faydalar şöyle özetlenebilir:

1. Daha hızlı haber metni üretimi. Robot gazetecilik pratiği sayesinde haber üretimi çok daha hızlı bir biçimde gerçekleşebilmektedir. Algoritmaların, oluşturacağı haber metniyle ilgili verileri çekip uzun bir haber metnine dönüştürmesi ve gazetenin haber sitesinde sunması birkaç saniye içinde sonuçlanmaktadır.
2. Daha fazla haber üretimi. Robot gazetecilik sayesinde, bir gazetecinin yazabileceğinden çok daha fazla sayıda haberin algoritmalar tarafından üretilmesi mümkün olmaktadır.
3. Daha ekonomik bir haber üretimi biçimi. Algoritmaların aylık olarak binlerce haber yazabiliyor olması, aynı işi yapacak gazetecilere ödenmesi gerekenden çok daha düşük bir maliyet gerektirdiği için robot gazetecilik pratiği haber kuruluşları açısından son derece ekonomiktir.
4. Kişiselleştirilmiş haber içerikleri. Algoritmalar, okuyucuların haber sitesi üzerindeki davranışlarından yola çıkarak okuyucuların hoşlandıkları haber türlerini, tuttukları takımları, yaşadıkları bölgeyi belirleyerek her bir okuyucuya uygun olan ‘kişiselleştirilmiş’ içerik sunabilmektedir.
5. Araştırmacı gazetecilik için daha fazla zaman. Algoritmaların, özellikle spor haberi, hava durumu haberi, adli haberler, doğal afet haberleri, finans haberleri gibi rutin bir şekilde yazılması gereken ve bu yüzden zaman alan haber türlerinde son derece kullanışlı olması sayesinde, araştırmacı gazetecilik gibi haberlerin hazırlanması için gazetecilere çok daha fazla zaman kalmaktadır.

Robot gazetecilik pratiğinin gazetecilik mesleğine ve gazeteciliğin geleceğine yönelik hayati tehlikeler taşıdığını ileri süren tekno-kötümser bakış açısıyla ele alındığında, algoritmaların haber yazım sürecinde haber kuruluşları tarafından kullanılmasının tehlikeleri şöyle sıralanabilir:

1. Gazeteciler için işsizlik tehdidi. Haberlerin algoritmalar tarafından yazılabiliyor olması, geleneksel anlamda gazetecilerin yerine getirdiği haber yazma görevinin algoritmalara devredilmesi, gazetecilerin işsizlik tehdidiyle karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır.
2. Eksik veya hatalı haber sunumu. Algoritmaların verilere dayanarak haber metinleri oluşturma sürecinde bir takım veriler, teknik hatalardan dolayı eksik veya hatalı bir şekilde sunulabilir. Dolayısıyla okuyucunun eksik ve yanlış bilgilendirilmesi gibi bir durum ortaya çıkabilir.
3. Belirsiz hukuki yükümlülükler. Algoritmalar eksik ve hatalı haber sunmanın yanı sıra içerisinde etik ihlallerin veya haber konusu kişilerin haklarının dikkate alınmadığı haberler de yazabilmektedir. Bu noktada, yapılan hatanın hukuki olarak yükümlülüğünün tam olarak kime veya kimlere ait olduğu (algoritmayı üreten bilişim firması, haberi sunan haber kuruluşu veya editör) sorusu ortaya çıkmaktadır.
4. Haberlerin nesnellik sorunu. Genel olarak haber metinlerinin algoritmalar tarafından yazılması, haberlerde nesnelliğin nasıl sağlanacağı konusunu da gündeme getirmektedir. Bir algoritmaya ‘nesnel’ bir haberin nasıl yazılacağının öğretilmesi sorunu ortaya çıkmaktadır.

Algoritmalar tarafından yazılan haber metinlerinin okuyucu açısından doğruluğunun nasıl teyit edileceği, algoritmaların haber yazımı sırasında teknik bir hatadan dolayı eksik veya hatalı haber yazmadığına okuyucuların nasıl güveneceği de aşılması gereken önemli sorunlardandır.

Diğer yandan, robot gazetecilik pratiğini benimseyen haber kuruluşlarının okuyucu beklentilerini de göz ardı ederek, okuyucuyu ne verilirse onu tüketen bir ‘kitle’ olarak ele aldığı anlaşılmaktadır. Yani, tıpkı haber üretiminin kendisi gibi haberi tüketen taraf da ‘robotlaştırılmaktadır’.