Stephen Toulmin’ın Argümantasyon Kuramı

Seslendiren: Bilimser Yağmur Demirel

20,Yüzyıl retoriğinde en önemli gelişmelerden biri Stephen Toulmin ve Chaim Perelman’ın Argümantasyon alanında yaptıkları çalışmalardır. Bir birinden farklı kuramsal kabulleri olsa da her ikisi de sıradan insanın gündelik yaşamda akıl yürütme süreçlerini retorik ve Argümantasyon kuramına taşımıştır. Sıradan insanın yanlış usa vurumu da ikna sürecinin bir parçası olmuştur. 1958 yılında ‘Argümanın kullanımı’ (The Uses of Argument) yayınlayan Stephen Tulmin’ın geliştirdiği Argümantasyon kuramı, Aristoteles ve onun tasım ve örtük tasım kuramı ile biçimlenen biçimsel (formal) mantığa bir alternatif olarak geliştirilmiştir. Toulmin’ın “1958 baskılı kitabı kitabı ile zamanının matematiksel mantığını yermiş ve mantık ve epistemolojiyi birleştirecek uygulamalı bir mantık için çağrıda bulunmuştur. (Hitchcock ve Verheij, 2006: 22) Toulmin’ın düşünceleri ile biçimsel mantık arasındaki ilişkinin yeniden yorumlaması çarpıcı gelişmelere neden olmuş ve argüman kullanımına dayanan yapay zeka gibi alanların gelişimini biçimlendirmiştir.

Toulmin lisans derecesini Canbridge Üniversitesinde 1943 yılında tamamlar. Eğitimine ikinci dünya savaşından sonra 1947 yılında Cambride Üniversitesi’nde ve ardından etikte akıl yürütmenin yeri üzerine felsefe alanında yapar. Doktora tezi ‘Etikte Akıl Yürütmenin Yeri’ (The Place of Reason in Ethics) başlığı ile yayınlanır. Toulmin Cambridge’de tanışma fırsatına da ulaştığı Ludwig Wittgenstein’dan çok etkilenmiştir. Bertrand Russell’ın doktora tez danışmanlığını yaptığı Wittgenstein’ın doktora tezi olan Tractatus Viyana Çevresi’ni etkileyen temel metin olmuş, dil ile dünya arasında kurduğu ilişki mantıksal pozitivizmin temel varsayımlarını belirlemiştir. Toulmin 1949 ile 1954 yılları arasında Canbridge Üniversitesinde Ders verir. 1953 yılında 1953-1955 yılları arasında Melbourne Üniversitesinde bilim felsefesi dersi verdikten sonra İngiltere’ye dönen Toulmin, 1955 ve 1959 yılları arasında çalşışacağı Leeds Üniversitesi’nde felsefe bölümünde profesör kadrosuna atanır. Toulmin Platon’un formel mantık ile tanımladığı mutlak gerçekliğe karşın, Toulmin tarihsel ve kültürel bağlam ile birlikte gerçekliğin değişebileceğine inanmıştır.

Toulmin 1958 yılında ‘Argüman Kullanımı’nı (The uses of argument) yayınladığında alanda çok büyük yankı uyandırır. Herick’e göre “Bu model iki nedenden dolayı popüler olmuştur. İlki modelin akademisyenlere sağladığı gündelik yaşamın bileşenlerini tanımlama ve değerlendirme imkanıdır. İkincisi, Toulmin’ın modeller ve alanların analizi ile ilişkili modelin gündelik yaşamın rasyonel değerlendirmesinde yöntemsel bir araç sağlamasıdır.” (Herrick, 2005: 207) McCroskey’ye (1965: 91) göre Toulmin’ın argümantasyon modelinin 4 amacı vardır:

“Dinleyici/izleyiciyi çözümlemek ve uyumlu hale gelebilme yetisini geliştirmek
Destekleyici materyallerin seçimini etkin hale getirmek
Fikir ile kullanılan malzemenin özelliklerini geliştirmek ve bütünlüğünü sağlamak

Konuşmaları geliştirme ve eleştirme yetisini geliştirmek.” (McCroskey, 1965: 91) Aldağ (2006) Toulmin’ın argümantasyon modelini tanımlayan 6 özelliği şu şekilde sıralamaktadır:

“Tartışma sosyal bir anlam oluşturma çabasıdır.
Tartışma etkileşimsel ve dinamik bir süreçtir.
Tartışma “desteklenen iddialar” bütünüdür.
Tartışma düşüncelerin test edilmesini sağlayan bir araçtır.
Tartışmaya ilişkin özellikler tartışmanın içinde geçtiği bağlama göre belirlenir.
Her tartışma özel bir alan (field or enterprise) altında incelenmelidir.” (Aldağ, 2006: 17)

Toulmin’ın Argümantasyon Kuramında hatibin dinleyicinin kabul etmesini istediği ‘iddia’ (claim), dinleyicini ve hatibin kabul ettiği olaylar ve fikirlerden oluşan ‘veri’ (data), veriden iddiaya geçişi sağlayan ‘garanti’den (warrant) oluşan üç temel unsur bulunmaktadır. McCroskey’nin (1965:92) aktardığı örnekte “Çelik endüstrisinde ücretlerin artması veri (data), ücret artışının fiyatlardaki artışa sebep olması garanti (warrant), çelik fiyatlarının artacak olması iddiadır (claim).” (McCroskey, 1965: 91) Toulmin ‘Argümanın kullanımı’nda (The Uses of Argument) daha sonra yayınlanan argümantasyon kitaplarının bir çoğunda yer alan bir örnek üzerinden Veri iddia ve garanti ilişkisini şemasıyla detaylandırmaktadır. Toulmin’a (1958:92) göre veri garantinin geçerli olduğu sürece iddiayı desteklemektedir. Örnekte veri için ‘Harry Bermuda’da doğmuştur’ ifadesi yer almaktadır. Garanti olarak Bermuda’da doğanların İngiliz vatandaşı olduğu ileri sürülmektedir. İddia ise ‘Harry İngiliz vatandaşıdır’ ifadesidir. Garanti geçerli olduğu sürece iddia geçerlidir. Üç temel elemana ek olarak niteleyici (qualifier), çürütücü (rebuttal) ve destekten (backing) oluşan üç destekleyici eleman da Toulmin’in modelini tamamlamaktadır. Niteleyici (qualifier), iddiayı destekleyecek verilerin gücünü ortaya koyar. çürütücü (rebuttal) ise iddianın geçerli olmadığı koşulları ileri sürmektedir. Destek (backing) ise garantide ifade edilen varsayımları destekleyecek malzemeyi düzenlemektedir. Toulmin’in örneğinde garanti olan ‘Bermuda’da doğanlar İmgiliz vatandaşıdır zayıf kaldığında, bu örnekte Birleşik Kırallık yasaları olan destek devreye girmektedir. Çürütücü ise ebeveynlerin yabancı olmasıdır. Bu yüzden verinin iddiayı ispat etmesi için garantinin geçerli ve çürütücünün geçersiz olması gerekir.

Toulmin (1958: 100) modelinin klasik mantığın tasımının belirsiz olduğu durumlarda açıklı olduğunu en bilindik tasım örneği üzerinden açıklar. Bu örnekte Soktrates insandır ifadesi tikel öncül, insanlar ölümlüdür evrensel öncül ve sonuç ise Sokrates’in ölümlü olduğudur. Toulmin ise bir çok argümanda bu kadar yalın ve kesin önermeler bulunmamaktadır. Toulmin argümanların çoğu zaman daha karmaşık olduğunu bu nedenle veri garanti ve destek ayrımına gittiğini açıklar. Bu kesin olmayış durumunu ise bir örnekle açıklar. Bu örnekte:

Petersen İsveçli’dir
İsveçliler nadir olarak Katoliktir
Bundan dolayı Peterson kesinlikle Katolik değildir

İfadeleri kullanılmıştır. (kaynak: Toulmin, 1958: 101) Toulmin’in (1958: 103) bu örnek ile modelinin çalışmasını açıklamıştır. Peteson’ın Katolik olmadığı iddiası Peterson’ın İsveçli olmadığı verisi ile sunulmakta, garanti olarak ise bir İsviçreli olarak kesinlikle Katolik olmamalıdır ifadesi kullanılmaktadır. Garanti, İsveçlilerin Katolik olma oranının % 2’den daha az olması ile desteklenmektedir.

Toulmin’ın modeli retorik, hukuk, gibi bir çok disiplinde tartışma ve iletişim sürecinin çözümlenmesi için analitik bir araç sağlamıştır. Salim ve Al-Deen William (2019) Shakespeare’in ‘Venedik Taciri’ eserini çözümlemek için Toulmin modelini kullanmıştır. Çalışmada modelin altı unsurunun karakterlerce kullanımı incelenmiştir. Oyun bir tefeci olan Shylock ile aldığı parayı ödeyemeyen Antonio arasında geçmektedir. Salim ve Al-Deen (2019: 248) çalışma boyunca altı unsuru tüm taraflar için tek tek tanımlarlar ve bir tabloda dökümünü verirler. Shylock ise Antonio arasında sözleşmeye göre Antonio’nin ödemediği borcuna karşılık tüccar Shylock Antonio’nun etini kesebilecektir. Mahkeme sürecinde argümantasyonun gücü ile et kesme kan akıtmaya dönüşür ve Yahudi tacir Shylock bir hiristiyanın canına kastedmeden suçlu bulunur ve Antonio’nun merhametine kalır. Salim ve Al-Deen (2019) çalışma boyunca her karakter için metin içinde geçen altı unsuru tek tek tanımlarlar ve şema üzerinden çözümlerler.

Toulmin’in argümantasyon kuramı yazılım, algoritma ve yapay zeka gelişiminde de önemli bir etkisi olmuştur. Gabriel ve diğerlerine (2020: 77) göre yapay zeka atonomisi İnançlar (Beliefs), İstekler (Desires) ve Niyetlerden (Intention) oluşan zihinsel tutumların temsil edildiği bir yazılım mimarisi ile temellenmelidir. İnsanla iletişime geçip konuşan tüm yazılım temelli yapılarda Toulmin modelini kullanmak mümkündür. Gabriel ve diğerlerine (2020: 87) göre “niteleyicilerin birleştirilmesi ile meydana gelen her yeni iddia (inançlar) oluşturan bir plan olarak akıl yürütme süreci uygulanmalıdır. “Akıl yürütme amacıyla Toulmin’in argümantasyon modelinin kullanılması, yapay zeka ile çalışan kişisel asistanlar ve diğer insan makine arayüzleri için temel algoritmanın oluşumuna imkan sağlamaktadır. Yapay zekayı oluşturan algoritma Veri, garanti ve çürütücüleri değerlendirecek iddia veya yargı oluşturmak için niteleyiciyi kullanacaktır. Başka bir deyişle Toulmin’ın argümantasyon modelinin bileşenleri insan makine iletişiminde algılayıcı ve analitik yazılım mimarisinin iskeletini oluşturabilmektedir.

Toulmin klasik mantığa getirdiği eleştiriler ile gündelik yaşamadaki akıl yürütme biçimlerini çözümleyecek bir model oluşturmuştur. Toulmin’in argümantasyon modeli ve kuramı argümantasyon ve retorik çalışmalarını farklı bir boyuta taşımıştır. Model mantık ve epistemoloji arasında köprü oluşturmuştur. Akıl yürütme üzerine geliştirdiği kuram bilimsel düşünceye uygulanması argümantasyon kuramını sağlık bilimlerinden hukuk bilimine bir çok disipline taşımıştır. İnsan düşüncesini çözümleyen model, bilgisayar temelli tüm makine ve arayüzlere uygulanma imkanı bulunmaktadır.

Kaynakça

Aldağ, H. (2006). Toulmın Tartışma Modeli. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 13-34.

Feteris, E.T. (2010).Hukuki Argümantasyonun Temelleri Yargı Kararlarının Gerçekçelendirmesi Teorileri Üzerine Bir Araştırma, İstanbul: Paradigma.

Gabriel, V. d. O., et al. (2020). “Reasoning in BDI agents using Toulmin’s argumentation model.” Theoretical Computer Science 805: 76-91.

Herrick, J. A. (2005). The history and theory of rhetoric: An introduction. Boston: Allyn and Beacon.

Hitchcock, D., & Verheij, B. (2006). Arguing on the Toulmin Model. New York: Springer..

McCroskey, J.C. (1965) Toulmin and the basic course, The Speech Teacher, 14(2), 91-100.

Salim, A., & Al-Deen S. (2019). Application of Toulmin’s Model of Argumentation in Fiction: The Case of Shakespeare’s The Merchant of Venice. Language in India, 19(1), 242–249.

Toulmin, S. (1958). The uses of argument. Cambridge: Cambridge University Press.

Wittgenstein, L. (2000). Tractatus-Logico-Philosophicus. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Zarefsky, D. (2006). Argumentation T.O. Sloane (Ed.) Encyclopedia of Rhetoric (s.42-46) içinde. Oxford: Oxford University Press.

İletişim Ansiklopedisi