Marshall McLuhan’ın “Araç İletidir” Koyutu

Yazarlar: Himmet Hülür & Hamit Ölçer

Kanadalı iletişim uzmanı Marshall McLuhan söz konusu “araç iletidir” koyutuyla iletişim teknolojilerinin insanı ve sosyo-kültürel yapıyı değiştirip dönüştürmedeki potansiyel gücüne işaret etmektedir. “Araç iletidir” koyutu (postülası) böylece klasik iletişim sistemi anlayışına egemen olan “içeriğin” yerini “biçim”in aldığına vurgu yapmaktadır. Bu durumda genel olarak teknik aktardığı iletiyi da şekillendirmiş olmaktadır. Dolayısıyla bir iletinin ne olduğundan ziyade ne türden bir teknikle ya da araçla aktarıldığı konusu başat öneme ve role sahip olmaktadır diyebiliriz.

Kanadalı bilginin felsefesi, onlarca yıllık bir çalışmanın sonucunda kültür, toplum ve medya arasındaki karşılıklı ilişkiler konusundaki söylem üzerinde etkili olmuştur. McLuhan’ın medya kavramına dair anlayışının insan yapımı tüm nesneleri içerdiği için günümüzde en sık iletişim araçlarının çeşitliliği ve çoğalmasının çeşitli sonuçları bağlamında tartışıldığını söyleyebiliriz (Kukielko & Tomanek, 2017, s. 2). McLuhan’ın temel vizyonu bu bağlamda iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte toplumların sosyo-kültürel açıdan geçirdikleri dönüşümlere dikkat çekmek olduğunu söyleyebiliriz.

McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man (2011, s. 19) adlı eserinde özelde Batı toplumunu vurgulamakla beraber genel açıdan her şeyi bir kontrol aracı olarak insandan ayırmaya alışık olan bir kültür ortamında pratik açıdan aracın ileti olduğunu hatırlatmanın biraz şok edici bir fikir olduğunu dile getirir. Ona göre böylesi bir durum, kendimizin bir uzantısını teşkil eden herhangi bir aracın kişisel veya sosyal sonuçlarının söz konusu teknolojinin işlevselliğiyle bağlantısını göstermektedir.

McLuhan’ın araca yönelik vurgusu yeni medyaların kanal açısından taşıdıkları anlamlarla beraber kendilerinin de anlam ürettiğine işaret etmektedir (Yanık, 2016, s. 899) Dahası McLuhan’ı “aracın ileti olduğu” fikrini formüle etmeye yönlendiren şey, insanın simgesel bilgisinin iletildiği aracın, söz konusu içeriğin alınma ve yorumlanma şeklini etkilediğini (Logan, 2008, s. 2), medya teknolojilerinin insan algısını şekillendirdiğini düşünmesidir (Stevenson, 2008, s. 200).

Marshall McLuhan’ın yazılarının iletişim medyasının toplumsal ve kültürel etkilerini anlamamız üzerinde kalıcı bir etkisi olmuştur. McLuhan’ın meşhur “araç iletidir” koyutu, medya hakkında düşünme ve hissetme biçimimizi, onun etkilerini algılama biçimimizi ve potansiyel tepkileri konusundaki farkındalığımızı etkileyen bir dili ve çağdaş bilinci belirlemiş oldu (Gibson, 2008, s. 1).

Maigret’nin (2011, s. 131) belirttiği gibi McLuhan, kullanıcılarına önemli ölçüde katılım imkânı sağlayan soğuk iletişim araçlarıyla kullanıcılarına daha az katılım imkânı sağlayan sıcak iletişim araçları arasında yaptığı ayrım temelinde insanlık tarihine bir yaklaşım geliştirir. Sözün ve yoğun katılımın belirleyici olduğu kabile çağı zamanla yerini bireyciliğin egemen olduğu matbaa çağına bırakmış, oradan görsel-işitsel teknolojilerin belirlediği elektronik kabileciliğe geçilmiştir. Televizyonun temsil ettiği elektronik devrimin getirdiği kültürle birlikte herkes herkesle bağlantı içinde “küresel köy”e katılım sağlamaktadır.

Sonuç itibariyle Marshall McLuhan’ın “araç iletidir” koyutu, verilmek istenen mesaj ne olursa olsun mesajın içeriğini ve anlamını mesajın hangi araçla verildiğinin belirlediğini vurgular. Böylece, iletişimsel yapı ve süreçlerin anlaşılmasında aracının önemini ve önceliğini ifade eder. Aracın özellikleri iletiyi ve iletişim sürecini belirler çünkü aracın kendisi taşıdığı iletiden daha önemli bir iletidir. Üstelik iletinin anlamı ve iletiye verilen anlam kendisini taşıyan araca bağlıdır. Bu koyutun temel bir sonucu, insanların dünyayı algılamaları ve anlamalarında araçların yönlendirici bir etkiye sahip olduklarıdır. Dolayısıyla, bu koyutla McLuhan, iletişim ve kültürün oluşumu ve değişiminde teknolojinin önemini vurgulamaktadır.

Kaynakça

Euchner, Jim (2016). The Medium is the Message. Research-Technology Management, 59(5), s. 9-11.

Kukielko, Kalina-Rogozinska & Tomanek (2017). Faces of war in the context of Marshall McLuhan’s media theory. Adeptus, 10, s. 9-28.

Logan, Robert K. (2008) The medium is the message is the content: Meaning, media, communication and information in biosemiosis and human symbolic communication. Explorations in Media Ecology, 7 (3), s. 213-224.

Maigret, Eric (2011). Medya ve İletişim Sosyolojisi (Çev. Halime Yücel). İstanbul: İletişim Yayınları.

McLuhan, Marshall (2011). Understanding Media: The Extensions of Man. Berkeley: Gingko Press.

Rigel, Nurdoğan (2005). Kadife Karanlık: 21. Yüzyıl İletişim Çağını Aydınlatan Kuramcılar. İstanbul: Su Yayınevi.

Stevenson, Nick (2008). Medya Kültürleri. Sosyal Teori ve Kitle İletişimi (Çev. Göze Orhon – Barış E. Aksoy). Ankara: Ütopya Yayınevi.

Theall, Donald F. (2001). The Virtual Marshall McLuhan. London: McGill-Queen’s University Press.

Varol, Merve Çelik & Varol, Erdem (2019). Kavram ve Kuramlarıyla Marshall Mcluhan’a Bakış: Günümüzün Egemen Medya Araçları Ekseninde Bir Değerlendirme. International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), 5(1), s. 137-158.

Yanık, Akan (2016). Yeni Medya Nedir Ne Değildir? Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(45), s. 898-910.