Etnometodoloji

Hazırlayan: Cem Yaşın & Can Cengiz

“Etnometodoloji 1960’larda California üniversiteleri kampüslerinde doğan bir Amerikan sosyoloji akımıdır.” (Coulon, 2010: 9) Harold Garfinkel’in 1950lerde ve 60larda öğrenci ve çalışma arkadaşları ile Amerkan sosyolojini etkileyen yöntemi 1970ler ile birlikte küreselleşmiş ve Avrupa’ya yayılmıştır. “Etnometodoloji, klasik sosyoloji, sosyal fenemoloji, dilsel fenemoloji, dil felsefesi ve Gestalt psikolojisi gibi faklı araştırmalardan ayrışmaktadır. ” (Berard, 2009: 360)

“Ethnometodoloji sosyolog Garfinkel’in çalışmalarıyla başlar. 1917 doğumlu Garfinkel üniversite eğitimine 1946’da, Parson’ın danışmanlığı altında başlar. O, aynı zamanda, Edmund Husserl, Aron Gurwitsch, Merleau-Ponty ve Alfred Schutz’u okumuş ve fenemoloji üzerine incelemeler yapmıştır.” (Coulon, 2010: 19)    Garfinkel’in yaklaşımını etkilyen iki düşünür vardır. Bunlar Alfred Schutz ve Talcott Parsons’dır. “Parson, insan eyleminin daima normatif ya da gayri rasyonel bir boyuta sahip olduğunu iddia etmiştir. Başka bir ifadeyle, insan eylemini idealler ve ortak kavrayışların yönlendirdiğini görmüştür. Bunlar, bireye içkin oldukları ve bireyi güdüledikleri için, deterministik bir eylem modelinden çok, iradeci eylem modeline (voluntaristic model of action) temel sağlar.” (Smith, 2005:42-43)

“Schütz için (1962)  toplumsal gerçeklik “gündelik hayatlarını, birçok etkileşimle bağlantı içinde, tanıdıkları arasında sürdüren insanların sağduyusal düşünceleri aracılığıyla yaşadıkları soyokültürel dünyadaki nesneler ve oluşumların özet toplamıdır. (Coulon, 2010: 13) “etnometodoloji, gündelik yaşamın örgütlenmesini veya Garfinkel’in (1988:104) betimlediği gibi “ölümsüz olağan toplum”u ele alır.” (Ritzer, 2013: 393) Garfinkel’in yaklaşımını biçimlendiren bir diğer unsur ise Amerikan ampirik araştırma geleneğidir. Kaynaklardan biri de sembolik etkileşimciler ve  onun “Chicago Sosyoloji Okulu”na kadar uzanan kökleridir.“Bu düşünce akımı toplumsal gerçekliği (özellikle Chicago kentinin gelişimine damgasını vuran hızlı toplumsal değişimleri) araştırma yöntemi olarak katılmalı gözlemi kullanarak popüler olmuştur.” (Coulon, 2010: 14-15)

“Garfinkel’e göre, insanlar, dünyayı ve birbirlerini anlamayı sürdürmek ve birbirlerini anlamak için tasarlanmış etkileri sergilemek zorundadırlar. Etnometodoloji, sıradan insanın farklı durumlarda ve örgütsel çevrelerde, onun aracılığı ile yaptığı “etno” “methotlar”a (halk metodlara) ilişkin incelemelerdir.” (Smith, 2005: 98) “Etnometodoloji Garfinkel tarafından 1940’ların sonundan itibaren “keşfedildi” ancak ilk defa Etnometodolojide Araştırmalar’ın (Studies in Etnometodoloji) 1967’de yayımlanmasıyla birlikte sistematikleşti.” (Ritzer, 2013: 395) “Nihayetinde etnometodolojinin konusu, gündelik yaşamın sonsuz çeşitliliğidir. (Ritzer, 2013: 395) “etnometodolojinin bilimsel projesi, insanların gündelik yaşamlarını gerçekleştirdikleri farklı ilişkileri sürdürürken kullandıkları metotlar ve prosedürleri analiz eder. …etnometodoloji, etnometodların, yani bu akımın kurucusu ve isim babası Garfinkel’in “pratik sosyolojik muhakeme” adını verdiği şeyi meydana getiren prosedürlerin bilimi olarak tanımlanabilir.” (Coulon, 2010: 10)

Etnometodoloji kendi terminolojisini yaratmıştır. “Garfinkel etnometodolojiye özel bir terminoloji kazandırdı. Etnometodoloji tamamen yeni olmayan bu kavramlardan bir bölümünü başka alanlardan aldı: dilbilimden bağlama gönderimlilik (indexicality), fenomenolojiden refleksivite ve Parsons’tan üye kavramı.” (Coulon, 2010: 27) “Garfinkel özneler arasılığı eyleyenlerin bakış açısından genişletmiştir. 1950lerde yaklaşımın öncülerinden Parson’ın  eyleyenlerin değerleri içselleştirmesinin benzer şekilde dünyayı yorumlamaya imkan sağlayacağı görüşü ile hem fikirdir. Her durumda eleyenler sembollerin (örneğin dilin) mevcut sistemlerini paylaşarak birbirleri ile iletişim kurabilirler. ”(Raymond, 2008: 1601) “Etnometodolojik terminolojide üye fikri bir toplumsal kategoriye değil, doğal dile hâkimiyeti anlatır: Üye fikri meselenin kalbidir. Biz bu terimi bir kişiyi anlatmak için kullanmayız. Aksine o, aşağıda anladığımız biçimiyle doğal dile hâkimiyeti anlatır. Bizim gözlemimize göre, kişiler, bir doğal dili konuşarak öğrendikleri için, gözlenebilir ve rapor edilebilir olgular olarak gündelik etkinliklerinin sağduyusal bilgisinin nesnel olarak üretimine ve sergilenişine bir ölçüde konuşarak katılabilirler (Garfinkel ve Sacks, 1970: 339).” (Coulon, 2010: 40) “Garfinkel faillerin içinde yaşadıkları toplum hakkında muazzam bir bilgiye sahip olduklarını ve bunu kendi icraatlarında kullandıkları ifade eder. Faillik kavramı onun bilgililikle tanımladığı ilişkili diğer kavramlar ele alındığında daha açık hale gelir. Bu kavramlardan ilki dilbilimcilerden alınan bağlama-gönderimlilik, diğeri fenemolojiden alınan ferleksivite, sonuncusu ise açıklanabilirliktir.” (Birici ve Tatlıcan, 2018: 219)

“Açıklama yapma, insanların dünyaya anlam vermek için açıklama getirmelerine aracılık eden süreçtir. Etnometodologlar, açıklamaların sunuluş ve başkaları tarafından kabul ediliş (veya reddediliş) biçimlerine olduğu kadar insanların açıklamalarını çözümlemeye de çok ilgi gösterdiler. Etnometodologların konuşmaları çözümleme ile meşgul olmalarının nedenlerinden biri budur.” (Ritzer, 2013: 394) “Etnometodologlar, açıklamaları çözümlerken “etnometodolojik kayıtsızlık” tutumunu benimserler. Yani, onlar açıklamaların doğasını yargılamak yerine onların pratik eylem içinde nasıl kullanıldıklarını çözümlerler. Onlar, hem konuşanın hem de dinleyenin açıklamaları sunmak, anlamak ve kabul etmek veya reddetmek için ihtiyaç duydukları yöntemlerle olduğu kadar açıklamalarla da ilgilenirler” (Ritzer, 2013: 394) Etnometodologlar kurumsal ve kurumsal olmayan ortamlarda gündelik yaşamı incelemişlerdir. Konuşma çözümlemesi gündelik yaşam pratiklerinden normlar, tutumlar ve arkasında yatanları çözümlemek için değil, onun yerine konuşmanın kendisinin gündelik yaşamı sürdürmeyi imkanlı kılan toplumsal gerçeklik olarak inceler. Konuşma içerisinde ifade edilmeyen zımni bilgiyi  ortaya çıkarmayı amaçlar. Etnometodologlar konuşma çözümlemesinde dile getirilen kadar ifade edilmeyeni de inceler. Her iletişim kendini anlamlı kılan bir bağlama sahiptir. Üyelik ise bu bağlamın bilgisidir. Toplumsal gerçeklik bu etkileşim ağı içinde açıklanabilir. Etnometodoloji için  açıklama bilim adamları kadar bu dilin zımni  bilgisine sahip olan sıradan insanların sağduyuya dayanan bilgileri için de geçerlidir.

Kaynakça

Berard, T.,(2009). “Ethnomethodology”. İçinde: S. W.Littlejohn, ve K.A.Foss. Encyclopedia of  Communication Theory. Los Angeles: Sage.

Birici,U. ve Tatlıcan, Ü. (2018). “Harold Garfinle’in Ethnometodolojisinde Gündelik Hayat«, İçinde: Ali Esgin ve Güney Çeğin, Gündelik Hayat Sosyolojisi temalar, Sorunsallar ve Güzergahlar. Ankara: Phoenix.

Coulon, A. (2010). Ethnometodoloji. Çev.:Ümit Tatlıcan, İstanbul: Küre.

Garfinkel, H. (1967). Studies in ethnomethodology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.

Garfinkel, H. Ve Sacks, H. (1970). ” On Formal Structures of Practical Action” ,J.C.McKinney ve E.A.Tiryakian, Theoretical sociology: Perspectives and developments. New York: Appleton-Century-Crofts.

Heritage, J. (1987). Ethnomethodology. In A. Giddens & J. Turner (eds.), Social theory today. Stanford, CA: Stanford University Press, pp. 224–272.

Littlejohn, S. W., & Foss, K. A. (2009). Encyclopedia of communication theory. Los Angeles: Sage.

McKinney, J. C., & In Tiryakian, E. A. (1970). Theoretical sociology: Perspectives and developments. New York: Appleton-Century-Crofts.

Raymond, G. (2008). ‘Ethnomethodology’, İçinde: Wolfgang Donsbach. International encyclopedia of communications. New York : Oxford University Press.

Ritzer, G.(2013) Sosyoloji Kuramları. Çev.:Himmet Hülür, Ankara:DEKİ

Smith, Philip (2005), Kültürel Kuram, Çev.S.Güzelsarı ve İ.Gündoğdu, İstanbul: Babil.